وصایای حضرت إمام أبوحنیفه به شاگرد نامورشان حضرت یوسف بن خالد سمتى بصری
- نام فایل: وصایای امام ابوحنیفه
- مولف: حضرت مولانا عاشق الهی بلند شهری
- مترجم: عبدالله حیدری
- فرمت: word
- حجم: ۳mb
- لینک دانلود
بسم الله الرحمن الرحیم
نویسنده: ابن الخلیل مولوی عبدالصمد غیاثی
الحمد لله الذی هدانا لهذا و ما كنا لنهتدی لولا ان هدانا الله و الصلاة و السلام علی رسوله محمد و علی اله و اصحابه اجمعین. اما بعد : این زندگی نامه ی مختصری است از یكی از علمای ربانی و مخلص كه خداوند وی را تربیت نمود و رشد داد وبه سوی خود فرا خواند.
18 ﺭﻣﻀﺎﻥ، ﻭﻓﺎﺕ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﻭﻟﻴﺪ ﺭﺿﻲ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ
ﻫﻔﺪﻩ ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﻣﮑﻪ ﺍﺯ ﺩﺍﻣﺎﻥ ﻟﺒﺎﺑﻪ
ﺻﻔﺮﯼ ﺧﻮﺍﻫﺮ ﺍﻡ ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﯿﻤﻮﻧﻪ ﺍﺑﺮ ﻣﺮﺩﯼ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ
ﮔﯿﺘﯽ ﻧﻬﺎﺩ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﻠﺆﺗﻠﺆ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺍﺵ ﺁﺗﺶ ﺑﺮ
ﻣﻠﺤﺪﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺯﺩ . ﭘﺪﺭﺵ ﻭﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮﻩ ﺍﺯ ﺍﺷﺮﺍﻑ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮﺩ
ﻭﺩﺭ ﻣﮑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺑﺲ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺍﺷﺖ . ﻃﺒﻖ ﺭﺳﻮﻡ ﻋﺮﺏ
ﭘﺮﻭﺭﺵ ﺧﺎﻟﺪ ﮐﻪ ﺩﺍﺭﺍﯼ ﺷﺶ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﻭﺩﻭ ﺧﻮﺍﻫﺮ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺧﺎﺭﺝ
ﺍﺯ ﻣﮑﻪ ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺖ .
ﺩﺭ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻪ ﻭﯼ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺍﺳﺐ
ﺳﻮﺍﺭﯼ ،ﺷﻤﺸﯿﺮﺯﻧﯽ ﻭﻣﺒﺎﺭﺯﺍﺕ ﺟﻨﮕﺠﻮ ﯾﺎﻧﻪ ﺍﺯﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻫﺎﯼ
ﺁﻥ ﺩﯾﺎﺭﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭﻣﯿﺮﻓﺖ ﻭﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺍﺯﻫﻤﺎﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺩﺭﺩﻟﯿﺮﯼ،
ﻫﻮﺵ ﻭﺫﮐﺎﻭﺕ ﺍﺯﺟﻮﺍﻧﺎﻥ ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻪ
ﺷﻤﺎﺭﻣﯿﺮﻓﺖ . ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺎﻟﺪ ( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ) ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﯾﻤﺎﻥ
ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪﺭﺵ ﺍﺯ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺍﺳﻼﻡ ﻣﺤﺴﻮﺏ
ﻣﯽ ﺷﺪ . ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺍﻣﻮﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺍﺳﻼﻡ
ﻭﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ، ﭘﯿﺸﻘﺪﻡ ﺑﻮﺩ .
ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺩﺭﻣﯿﺪﺍﻥ ﺍﺣﺪ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻭ ﺻﻼﺣﯿﺘﺶ، ﺩﺭﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮ
ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺍﺯ ﺩﺭﻩّ ﺍﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻬﺎﯼ ﮐﻮﻩ ﺍﺣﺪ ﻗﺮﺍﺭ
ﺩﺍﺷﺖ، ﺩﻟﯿﻞ ﺍﺻﻠﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻏﺰﻭﻩ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ
ﻣﯽ ﺭﻓﺖ . ﺍﻣﺎ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻭ ﻣﺤﺒﺖ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺧﺎﻟﺪ
( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ) ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳﯽ ﺭﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ
ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﯽ ﻧﻤﻮﺩ ﮐﻪ ﺭﻭﺯﯼ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﻠﺖ ﻋﺮﺏ ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ
ﺍﺳﻼﻡ ﺟﻤﻊ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ . ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ، ﮔﻔﺘﺎﺭ ﻭ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﻭ
ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺣﻀﺮﺕ ﺭﺳﻮﻝ( ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺳﻠﻢ ) ﺭﺍﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﯽ
ﻗﺮﺍﺭﻣﯽ ﺩﺍﺩ .
ﺍﺯﻃﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺍﮐﺮﻡ ( ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺳﻠﻢ) ﻧﯿﺰ ﺍﺯ
ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺧﺎﻟﺪ ( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ) ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺒﻮﺩ ﺑﻠﮑﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ
ﻭﺣﯽ ﺑﻪ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺧﺒﺮ ﺭﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺩﻝ ﺧﺎﻟﺪ ﻫﺮ ﺩﻡ ﺑﺎ ﻧﻮﺭ ﺍﺳﻼﻡ
ﺁﺭﺍﺳﺘﻪ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ . ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺁﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺍﮐﺮﻡ ( ﺻﻠﯽ
ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺳﻠﻢ ) ﻓﺮﻣﻮﺩ : ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺷﺪﻥ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻭ
ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﺎﻟﺪ ﭼﺮﺍ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﻣﺸﺮﻑ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﺩ .
ﺣﻀﺮﺕ ﻭﻟﯿﺪ ( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ) ﺑﺮﺍﺩﺭ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺎﻟﺪ( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ
ﻋﻨﻪ) ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯼ ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺮﻑ ﺑﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﻣﻪ
ﺍﯼ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﻋﻮﺕ ﮐﺮﺩ .
ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ : “ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻭﻟﯿﺪ ﺭﺍ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ
ﮐﺮﺩﻡ ﺑﯽ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻧﻢ ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺟﺎﺭﯼ ﮔﺸﺖ ﻭ ﻣﯽ
ﺧﻮﺍﺳﺘﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮﺕ ﺭﺳﻮﻝ( ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ
ﻭ ﺳﻠﻢ ) ﺣﺎﺿﺮﺷﺪﻩ، ﺟﺎﻧﻢ ﺭﺍ ﻓﺪﺍﯾﺶ ﮐﻨﻢ ﻭ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺖ
ﺣﻀﺮﺕ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺳﻠﻢ ) ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻡ ﭼﻮﻧﮑﻪ
ﺩﯾﻮﺍﻧﻪ ﺩﯾﺪﺍﺭ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﺑﻮﺩﻡ ﺍﺯ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻫﻤﭽﻮ ﭘﺮﻭﺍﻧﻪ ﺍﯼ
ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﭘﺎﯼ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺍﻧﺪﺍﺧﺘﻪ ﻭ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺑﺮﺍﺯ ﮐﺮﺩﻡ ” .
ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺎﻟﺪ ( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ) ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺩﺭ ﺳﺮﯾﻪ
ﻣﻮﺗﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﺎﺩﯼ ﺍﻻﻭﻝ ﺳ
آنان با تصانیف و تالیفات کتب حدیث، جستجوی اسانید، تحقیق روایات و شرح متون و نشر و تبلیغ آن، خدمات بسیار بزرگی در حق اسلام و مسلمین انجام دادند.این گروه از محدثین فقط در یک مکان و بلاد مخصوص نبودند، بلکه الله عزوجل برای این مهم، رجال بزرگ و محدثین عظامی درمشرق و مغرب و درعرب و عجم انتخاب نمود. از آن جمله، علمای شبه قاره هند می باشند که شامل کشورهای هندوستان، پاکستان و بنگلادش می شود. گویی در این میدان از دیگران سبقت برده و نقش بسیار بزرگی در این وادی ایفاء نمودند. تاریخ علم حدیث و خدمات آن در این دیار و شبه قاره به زمانی بسیار دور برمی گردد که این مختصر از تحمل آن عاجز است، اما بیشترین شکوفایی و درخشندگی حدیث و علوم متعلقه آن بعد از دور و عصر امام ولی الله دهلوی- رحمه الله- (متوفی 1176هـ) بود. ایشان به حجاز مقدس سفر کردند وعلم حدیث را از شیخ ابو طاهر محمد بن ابراهیم کردی مدنی- رحمه الله- فراگرفته به هند بازگشتند و به تدریس و نشر آن پرداختند، سپس با انتشار تلامیذ و شاگردان ایشان از مشرق تا مغرب و از شمال تا جنوب، نسیم حدیث، آغاز به وزیدن نمود و تشنگان این علوم نبوی از اطراف و اکناف به مدارس و مراکز علم حدیث مراجعه و به تحصیل و فراگیری این علم مبارک پرداختند.
بعد از رحلت شاه ولی الله دهلوی- رحمه الله- شاگرد نجیب و فرزند رشیدشان شاه عبدالعزیزدهلوی- رحمه الله- (متوفی سال 1239هـ) بر مسند درس و خلافت ایشان مستقر شد. خداوند متعال تأثیرات و برکات عظیمی به این خاندان علم و دانش و درس و تدریس عنایت فرمود. شاه عبدالعزیز با ادامه تعلیم و تعلم و درس و تدریس، شاگران و محدثین زیادی تربیت کردند، که شاه محمد اسحاق بن محمد افضل عمری(متوفی 1262هـ ) بود ایشان نیز، با ادامه نهضت استاد و شیخ خویش علماء و تلامیذ کثیری تربیت نمودند که شاه عبدالغنی مجددی دهلوی- رحمه الله- (متوفی 1296هـ)از آن جمله می باشد.
شاه عبدالغنی- رحمه الله- با نشر و تدرس حدیث که درهند و نیز در حرمین شریفن داشت سبب استفاده و بهره گیری خلق عظیمی شد، ایشان با اخلاص و للهیتی که داشتند شاگردان مخلص وعلمای ربانی را تربیت و به جامعه اسلامی سپردند و به فضل و برکت این جماعت مخلصین نشر حدیث و تدریس آن و تالیف فنون و فروع حدیث درعصر و فضای ویژه ای درهند ایجاد شد بطوری که هند در این دور، مرکز علم حدیث و مرحع تشنگان و رواد این فن قرار گرفت، در این دور، مراکز علمی و حدیثی زیادی در شبه قاره هند ایجاد شد که مرکز دهلی، لکهنو، سهارنپور، پانی پت و مرادآباد از آنجمله اند. یکی از این مراکز و چشمه های علم حدیث که بعدها شاخ و برگ آن نه تنها هند را در برگرفت بلکه تمام قاره آسیا و جهان اسلام از فیوضات آن بهره گرفت مرکز عظیم علمی و دانشگاه بزرگ اسلامی یعنی دارالعلوم دیوبند بود. دارالعلومی که بانی آن قاسم الخیرات مولانا محمدقاسم نانوتوی- رحمه الله- و شیخ الحدیث آن مولانا رشیداحمد گنگوهی- رحمه الله- شاگرد ارشد شاه عبدالغنی- رحمه الله- و اولین شاگرد طلبه دارالعلوم محمود الحسن دیوبندی- رحمه الله- که بعدها لقب شیخ الهند را به خود اختصاص داده بود. اگر کارنامه خدماتی دارالعلوم دیوبند را که در زمینه های مختلف علمی، عملی، جهاد، تزکیه نفس، تعلیم و تربیت، سیاست و مبارزه، دعوت و ارشاد، درس و تدریس، تصنیف و تالیف و ... را مورد بررسی قراردهیم احاطه آنها نیازمند سنوات زیاد و تالیفات و مجموعه های عظیمی است که این مقاله مختصر توان آنرا دارد.
متخرجین و فارغ التحصیلان دارالعلوم دیوبند تاثیر بسزائی در حیات دینی مسلمانان داشته و نقش اساسی در ازاله و مبارزه بدعات ومباحثه و مناظره با اهل بدعت و ضلال و فضل بزرگی در اصلاح عقیده و دعوت الی الله و الی الدین و نیز درمیدان سیاست و مبارزه و دفاع از وطن و کلمه حق درقبال سلاطین جائر ایفا نمودند. در واقع شعار دارالعلوم دیوبند تمسک به دین و تصلب در مذهب حنفی و محافظت آثار و دفاع از سنت نبوی -علی صاحبها الف تحیة وسلام- هست (1) بنابراین نقش اساسی دارالعلوم در نشر سنت و دفاع از آن بر همگان آشکار و نمایان است. ممکن است با این سطور مختصر نتوانیم حتی بخش کوچکی ازخدمات محدثین دیوبند را قلمبند نماییم. بقول علامه یوسف قرضاوی: «وکان لهولاء العلماء الأجلاء فی مجال الشرح و التعلیق للکتب السنة المعروفة و المتداولة سهم وافر و نصیب مرموق و خصوصاً الکتب الستة و المؤطا و مشکوة المصابیح و غیرها» (2)
لذا با توجه به وسعت موضوع و ضیق مقام به معرفی بعضی شخصیت ها و محدثین دارالعلوم و نیزآثاری که در تشریح و تبیین احادیث نبوی بویژه بر صحاح سته و مؤطائین- مؤطا امام محمد و مؤطا امام مالک- از ایشان به جای مانده است اکتفاء می شود.
در سطور گذشته ذکر گردید که درعصر و دور اخیر سلسله نشر و درس احادیث گهربار نبوی از طریق امام شاه ولی الله و خاندان بزرگ علمی ایشان در دیار هند اجرا شد و اولین استاد حدیث دارالعلوم یعنی مولانا رشیداحمد گنگوهی نیز تعلیم یافته و فیض یافته همان سلسله اند.
ایشان سی سال کامل احادیث نبوی بویژه صحاح سته را تدریس کردند، روش تدریس ایشان بصورتی بود که در یک سال صحاح سته را با تدبر، اتقان وتحقیق بگونه ای درس می داد که روش هیچ یک از معاصرین شان به ایشان نمی رسید، علامه گنگوهی تعلیقات و تقریرات بیشماری که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده بر صحاح سته بالخصوص برصحیح بخاری و صحیح مسلم دارند. «لامع الدراری علی صحیح البخاری» از افادات ایشان است که توسط تلامذه مختلف ایشان جمع آوری و شیخ الحدیث مولانا زکریا مقدمه مفصل و مبسوط و نیز تعلیقی بر آن دارند که مطالعه آن برای مشتاقان و طالبان فهم احادیث نبوی بسیار مفید است. همچنین دو تعلیق مختصر که توسط شاگرد رشید شان شیخ التفسیر و القرآن مولانا حسینعلی- رحمه الله- بر بخاری و مسلم بنامهای «تقریر الجنجوهی علی البخاری» و «تقریر الجنجوهی علی المسلم» دارند قابل ذکراند.
یکی از نجیب ترین و رشیدترین شاگردان و وارثان علمی ایشان مولانا محمد یحیی بن محمد اسماعیل کاندهلوی (متوفی 1334هـ) می باشد. مولانا محمد یحیی با ملکه علمی راسخی که داشت افادات و تقریرات علامه گنگوهی را به نحو احسن جمع آوری و افادات ایشان را که بر سنن ترمذی داشت در چهارجلد بنام«الکوکب الدری» و بر صحیح بخاری در ده جزء بنام«لامع الدراری» جمع و نشر فرمود. از جمله افادات و انفاس این خاندان «أوجزالمسالک إلی شرح موطا الامام مالک» می باشد که توسط فرزند جلیل و رشید مولانا محمد یحیی یعنی شیخ الحدیث مولانامحمد زکریا مهاجر مدنی نوشته شد.
یکی از تلامیذ و شاگردان موفق علامه گنگوهی محدث بزرگ مولانا جلیل احمد سهارنپوری متوفی 1346هـ می باشد، ایشان از فقهاء و محدثین بزرگ دیوبند بشمار می آید و علوم و فنون- بویژه علوم حدیث- را از محضر علمایی همچون مولانا محمد یعقوب نانوتوی و مولانا محمد مظهرنانوتوی فرا گرفتند، مولانا خلیل احمد دارای ملکه قوی و رسوخ تام در علوم بالخصوص فقه و حدیث بودند. یکی ازآرزوهایشان نوشتن شرح و حل کتاب سنن ابی داود بود که خداوند عزوجل این آرزو را متحقق نمود و ایشان تو انستند با کمک شاگرد عزیز و رشیدشان شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کتاب وزین و ارزشمند «بذل المجهود فی حل سنن ابی داود» را بنویسند، گرچه سنن ابی داود شروحات زیاد و مبسوطی دارد اما نظر به اینکه سنن ابی داود بخش اعظم روایاتش بر اساس بیان احکام است و در این رابطه اختلافات مذاهب و قوت و ضعف دلایل و اثبات و رد مذاهب بیشترمطرح است و با توجه به اینکه از میان علمای احناف شرح مفصل و مناسبی برسنن ابی داود که نوشته علمای احناف باشد وجود نداشت این همه عوامل و انگیزه ها مولانا سهارنپوری را واداشت تا این شرح را نوشته و دلایل برتری مسلکت احناف را ارایه دهد. لذا با توجه به ویژگی ها و خصایص فوق شرح بذل المجهود در میان شروحات سنن ابی داود کم نظیر است.
از زمانی که کتب حدیث بالخصوص صحاح سته به نگارش درآمدند علما و محدثین به منظور حل کتب، شروحات و تعلیقات بیشماری ترتیب دادند.
یکی از کتب معتبر و صحیح در این رابطه کتاب صحیح مسلم است که حافظ ابوعلی نیشابوری درباره آن می فرماید:«ما تحت أدیم السماء أصح من کتاب مسلم» در زیر آسمان، صحیح تر از کتاب امام مسلم[نیشابوری] یافت نمی شود. - اما صحیح مسلم با صحت و خصوصیات متعددی که دارد(حتی بسیاری از علماء، مسلم را با توجه به وجوهات مختلفی بر صحیح بخاری ترجیح داده اند) شروحات زیادی بر آن نوشته و تحریر شده است. علمایی همچون قاضی عیاض مالکی، علامه جلال الدین سیوطی، امام ابوعبدالله محمد بن علی ماندی و حافظ ابوزکریا یحیی بن شرف نووی بر صحیح مسلم قلم فرسایی کردند، اما ضمن اینکه هر یک از این علمای بزرگوار بحر کامل علم و دانش بودند زیرا ذکاوت، ذهانت قاضی عیاض، تبحر علمی علامه سیوطی، فقاهت و جودت طبع علامه ماندی و مهارت امام نووی بصورتی که دریا را در کوزه جای می دادند بر هیچ کس پوشیده و مخفی نیست با وجود اینکه همگان می دانند و هر عالم حدیث تشخیص می دهد که درمیان شروحات علمای متقدمین شرحی که همچون شروحات ابن حجر، عینی، کرمانی و قسطلانی بر بخاری نوشتند وجود ندارد که حق صحیح مسلم را کامل اداء کرده و مناسب شآن والای صحیح مسلم باشد.
بقول برخی از علماء این خلاء همواره وجود داشت و این فرض کفایه برشانه های علمای امت سنگینی می کرد تا اینکه الله عزوجل در دل علامه شبیراحمد عثمانی دیوبندی شاگرد شیخ الهند مولانا محمودالحسن این داعیه را ایجاد فرمود تا اینکه ایشان قلم بدست گرفتند. علامه عثمانی که از شیوخ حدیث و محدثین بزرگ بشمار می آید دارای خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی بود. بر اساس گفته مولانا اسلم شیخوپوری ایشان حامل حکمت علامه محمد قاسم نانوتوی، فقاهت علامه رشید احمد گنگوهی و بصیرت و تدبیر شیخ الهند مولانا محمود الحسن دیوبندی بود (3) علامه عثمانی در تفسیر، حدیث، فقه، اصول، علم کلام و فنون مختلف معقول و منقول ید طولایی داشت. خداوند به ایشان ملکه و استعداد تحریر و تقریر عنایت فرموده بود، ایشان با اتکاء به خداوند عزوجل به منظور ادای این فرض کفایه امت، آغاز به نگارش شرح مبسوط و مفصلی بنام «فتح الملهم بر صحیح مسلم» فرمودند. درآغاز فتح الملهم ضوابط و اصول علم حدیث، شرایط بخاری و مسلم، طبقات کتب حدیث و بحث تفصیلی بر تراجم و شروح صحیح مسلم نوشتند.
با توجه به اینکه علامه عثمانی- رحمه الله- در علم کلام و معقولات مهارت و تبحر خاصی داشتند در فتح الملهم بسوی اسرار حدیث توجه ویژه ای صرف نمودند اما این شرح تکمیل نشده بود که داعی اجل فرا رسید و در سال 1369 هـ علامه عثمانی- رحمه الله- دارفانی را وداع گفت.
بعد از ارتحال ایشان علمای بزرگوار بویژه علمای پاکستان و هندوستان تمنای تکمیل فتح الملهم را توسط عالمی متبحر و مسلط داشتند. یکی ازعلمایی که بیش ازدیگران فکرمند و بر نوشتن این تکمیل اهتمام نشان دادند بانی دارالعلوم کراچی حضرت علامه مفتی محمد شفیع دیوبندی بود. ایشان ضمن اینکه تمنا داشتند فتح الملهم توسط خود ایشان تکمیل گردد بر مصروفیات و ضیق وقت تاسف و حسرت می خوردند لذا برای تکمیل آن به فرزند ارجمند خویش یعنی علامه مفتی محمد تقی- حفظه الله- دستور دادند شرح مسلم را به تکمیل برساند و علامه عثمانی- حفظه الله- به دستور مرشد و پدر بزرگوارش جامه عمل پوشید و با استعانت الله عزوجل این دستور و حکم را تکمیل فرمودند، درابتدای کار آنچه می نوشتند به خدمت والد و استاد بزرگوار و شفیق عرضه می فرمودند و بقول خود ایشان این ایام بهترین و زیباترین ایام زندگی ایشان بود. ایشان می فرماید: «فوالله کانت تلک الساعات من أحلی أیام حیاتی، أعیشها فی ظلال و أرفه من حنان والد مشفق کریم وعطف أستاذ رؤوف و داعیة مرشد کامل اقضی نهاری فی جو عبق من نفخات الکتب العلمیة أجنتی ثمرات العلم من هنا و هناک و أمسی لیلی فی کنف حضرت الوالد- رحمه الله- یغمدنی بانظاره الملیة حبا و حنانا و یفیض علی من معارفة الفواحة و یمدنی بادعیة التی لاأحمل متاعا أغلی منها و لاأحلی» به هر حال در طول 18سال این زحمت و رنج طافت فرسا نتیجه داد و علامه عثمانی تکمله فتح الملهم را با چنان ویژگی هایی به اتمام رسانید که آن خصائص را صرفاً با مطالعه و بررسی کامل فتح الملهم می توان حاصل کرد، ایشان ضمن اینکه تکمله را با روش علمی خالص نوشتند بر مسایل جدید نیز توجه ویژه ای عنایت فرمودند منجمله خصوصیات این کتاب انکسار و احتیاط در طرح مسایل و رأی خود نویسنده، ذکر اقوال مفتی به، تردید و تعقیب نظریات باطله،ارائه مطالب به تعبیرات و زبان آسان و سهل، ترتیب و تنقیح مقالات مستقل بر موضوعات متعدد و ابواب مختلفی دارند.
مولانا اسلم شیخوپوری- حفظه الله- که از نویسندگان چیره دست و معروف پاکستان است احساسات خویش را در رابطه با تکمله فتح الملهم چنین اظهار می دارد: «زمانیکه ناصرالحدیث امام شافعی- رحمه الله- اثر خویش بنام"الرساله" را بر اصول فقه نوشت امام جرح و تعدیل عبدالرحمن بن مهدی آن را مطالعه و پس از مطالعه اظهار داشتند:« ما ظننت أن الله خلق مثل هذا الرجل»؛ گمان نمی کنم خداوند متعال مانند این شخص را آفریده باشد. لذا علامه اسلم شیخوپوری می فرماید:« اگر امروز امام عبدالرحمن بن مهدی حیات داشت و تکمله فتح الملهم را مطالعه می کرد قطعا این جمله را در ارتباط باعلامه تقی عثمانی- حفظه الله- تکرار می فرمود» (4)
شاه عبدالغنی- رحمه الله- با نشر و تدرس حدیث که درهند و نیز در حرمین شریفن داشت سبب استفاده و بهره گیری خلق عظیمی شد، ایشان با اخلاص و للهیتی که داشتند شاگردان مخلص وعلمای ربانی را تربیت و به جامعه اسلامی سپردند و به فضل و برکت این جماعت مخلصین نشر حدیث و تدریس آن و تالیف فنون و فروع حدیث درعصر و فضای ویژه ای درهند ایجاد شد بطوری که هند در این دور، مرکز علم حدیث و مرحع تشنگان و رواد این فن قرار گرفت، در این دور، مراکز علمی و حدیثی زیادی در شبه قاره هند ایجاد شد که مرکز دهلی، لکهنو، سهارنپور، پانی پت و مرادآباد از آنجمله اند. یکی از این مراکز و چشمه های علم حدیث که بعدها شاخ و برگ آن نه تنها هند را در برگرفت بلکه تمام قاره آسیا و جهان اسلام از فیوضات آن بهره گرفت مرکز عظیم علمی و دانشگاه بزرگ اسلامی یعنی دارالعلوم دیوبند بود. دارالعلومی که بانی آن قاسم الخیرات مولانا محمدقاسم نانوتوی- رحمه الله- و شیخ الحدیث آن مولانا رشیداحمد گنگوهی- رحمه الله- شاگرد ارشد شاه عبدالغنی- رحمه الله- و اولین شاگرد طلبه دارالعلوم محمود الحسن دیوبندی- رحمه الله- که بعدها لقب شیخ الهند را به خود اختصاص داده بود. اگر کارنامه خدماتی دارالعلوم دیوبند را که در زمینه های مختلف علمی، عملی، جهاد، تزکیه نفس، تعلیم و تربیت، سیاست و مبارزه، دعوت و ارشاد، درس و تدریس، تصنیف و تالیف و ... را مورد بررسی قراردهیم احاطه آنها نیازمند سنوات زیاد و تالیفات و مجموعه های عظیمی است که این مقاله مختصر توان آنرا دارد.
متخرجین و فارغ التحصیلان دارالعلوم دیوبند تاثیر بسزائی در حیات دینی مسلمانان داشته و نقش اساسی در ازاله و مبارزه بدعات ومباحثه و مناظره با اهل بدعت و ضلال و فضل بزرگی در اصلاح عقیده و دعوت الی الله و الی الدین و نیز درمیدان سیاست و مبارزه و دفاع از وطن و کلمه حق درقبال سلاطین جائر ایفا نمودند. در واقع شعار دارالعلوم دیوبند تمسک به دین و تصلب در مذهب حنفی و محافظت آثار و دفاع از سنت نبوی -علی صاحبها الف تحیة وسلام- هست (1) بنابراین نقش اساسی دارالعلوم در نشر سنت و دفاع از آن بر همگان آشکار و نمایان است. ممکن است با این سطور مختصر نتوانیم حتی بخش کوچکی ازخدمات محدثین دیوبند را قلمبند نماییم. بقول علامه یوسف قرضاوی: «وکان لهولاء العلماء الأجلاء فی مجال الشرح و التعلیق للکتب السنة المعروفة و المتداولة سهم وافر و نصیب مرموق و خصوصاً الکتب الستة و المؤطا و مشکوة المصابیح و غیرها» (2)
لذا با توجه به وسعت موضوع و ضیق مقام به معرفی بعضی شخصیت ها و محدثین دارالعلوم و نیزآثاری که در تشریح و تبیین احادیث نبوی بویژه بر صحاح سته و مؤطائین- مؤطا امام محمد و مؤطا امام مالک- از ایشان به جای مانده است اکتفاء می شود.
در سطور گذشته ذکر گردید که درعصر و دور اخیر سلسله نشر و درس احادیث گهربار نبوی از طریق امام شاه ولی الله و خاندان بزرگ علمی ایشان در دیار هند اجرا شد و اولین استاد حدیث دارالعلوم یعنی مولانا رشیداحمد گنگوهی نیز تعلیم یافته و فیض یافته همان سلسله اند.
ایشان سی سال کامل احادیث نبوی بویژه صحاح سته را تدریس کردند، روش تدریس ایشان بصورتی بود که در یک سال صحاح سته را با تدبر، اتقان وتحقیق بگونه ای درس می داد که روش هیچ یک از معاصرین شان به ایشان نمی رسید، علامه گنگوهی تعلیقات و تقریرات بیشماری که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده بر صحاح سته بالخصوص برصحیح بخاری و صحیح مسلم دارند. «لامع الدراری علی صحیح البخاری» از افادات ایشان است که توسط تلامذه مختلف ایشان جمع آوری و شیخ الحدیث مولانا زکریا مقدمه مفصل و مبسوط و نیز تعلیقی بر آن دارند که مطالعه آن برای مشتاقان و طالبان فهم احادیث نبوی بسیار مفید است. همچنین دو تعلیق مختصر که توسط شاگرد رشید شان شیخ التفسیر و القرآن مولانا حسینعلی- رحمه الله- بر بخاری و مسلم بنامهای «تقریر الجنجوهی علی البخاری» و «تقریر الجنجوهی علی المسلم» دارند قابل ذکراند.
یکی از نجیب ترین و رشیدترین شاگردان و وارثان علمی ایشان مولانا محمد یحیی بن محمد اسماعیل کاندهلوی (متوفی 1334هـ) می باشد. مولانا محمد یحیی با ملکه علمی راسخی که داشت افادات و تقریرات علامه گنگوهی را به نحو احسن جمع آوری و افادات ایشان را که بر سنن ترمذی داشت در چهارجلد بنام«الکوکب الدری» و بر صحیح بخاری در ده جزء بنام«لامع الدراری» جمع و نشر فرمود. از جمله افادات و انفاس این خاندان «أوجزالمسالک إلی شرح موطا الامام مالک» می باشد که توسط فرزند جلیل و رشید مولانا محمد یحیی یعنی شیخ الحدیث مولانامحمد زکریا مهاجر مدنی نوشته شد.
یکی از تلامیذ و شاگردان موفق علامه گنگوهی محدث بزرگ مولانا جلیل احمد سهارنپوری متوفی 1346هـ می باشد، ایشان از فقهاء و محدثین بزرگ دیوبند بشمار می آید و علوم و فنون- بویژه علوم حدیث- را از محضر علمایی همچون مولانا محمد یعقوب نانوتوی و مولانا محمد مظهرنانوتوی فرا گرفتند، مولانا خلیل احمد دارای ملکه قوی و رسوخ تام در علوم بالخصوص فقه و حدیث بودند. یکی ازآرزوهایشان نوشتن شرح و حل کتاب سنن ابی داود بود که خداوند عزوجل این آرزو را متحقق نمود و ایشان تو انستند با کمک شاگرد عزیز و رشیدشان شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کتاب وزین و ارزشمند «بذل المجهود فی حل سنن ابی داود» را بنویسند، گرچه سنن ابی داود شروحات زیاد و مبسوطی دارد اما نظر به اینکه سنن ابی داود بخش اعظم روایاتش بر اساس بیان احکام است و در این رابطه اختلافات مذاهب و قوت و ضعف دلایل و اثبات و رد مذاهب بیشترمطرح است و با توجه به اینکه از میان علمای احناف شرح مفصل و مناسبی برسنن ابی داود که نوشته علمای احناف باشد وجود نداشت این همه عوامل و انگیزه ها مولانا سهارنپوری را واداشت تا این شرح را نوشته و دلایل برتری مسلکت احناف را ارایه دهد. لذا با توجه به ویژگی ها و خصایص فوق شرح بذل المجهود در میان شروحات سنن ابی داود کم نظیر است.
از زمانی که کتب حدیث بالخصوص صحاح سته به نگارش درآمدند علما و محدثین به منظور حل کتب، شروحات و تعلیقات بیشماری ترتیب دادند.
یکی از کتب معتبر و صحیح در این رابطه کتاب صحیح مسلم است که حافظ ابوعلی نیشابوری درباره آن می فرماید:«ما تحت أدیم السماء أصح من کتاب مسلم» در زیر آسمان، صحیح تر از کتاب امام مسلم[نیشابوری] یافت نمی شود. - اما صحیح مسلم با صحت و خصوصیات متعددی که دارد(حتی بسیاری از علماء، مسلم را با توجه به وجوهات مختلفی بر صحیح بخاری ترجیح داده اند) شروحات زیادی بر آن نوشته و تحریر شده است. علمایی همچون قاضی عیاض مالکی، علامه جلال الدین سیوطی، امام ابوعبدالله محمد بن علی ماندی و حافظ ابوزکریا یحیی بن شرف نووی بر صحیح مسلم قلم فرسایی کردند، اما ضمن اینکه هر یک از این علمای بزرگوار بحر کامل علم و دانش بودند زیرا ذکاوت، ذهانت قاضی عیاض، تبحر علمی علامه سیوطی، فقاهت و جودت طبع علامه ماندی و مهارت امام نووی بصورتی که دریا را در کوزه جای می دادند بر هیچ کس پوشیده و مخفی نیست با وجود اینکه همگان می دانند و هر عالم حدیث تشخیص می دهد که درمیان شروحات علمای متقدمین شرحی که همچون شروحات ابن حجر، عینی، کرمانی و قسطلانی بر بخاری نوشتند وجود ندارد که حق صحیح مسلم را کامل اداء کرده و مناسب شآن والای صحیح مسلم باشد.
بقول برخی از علماء این خلاء همواره وجود داشت و این فرض کفایه برشانه های علمای امت سنگینی می کرد تا اینکه الله عزوجل در دل علامه شبیراحمد عثمانی دیوبندی شاگرد شیخ الهند مولانا محمودالحسن این داعیه را ایجاد فرمود تا اینکه ایشان قلم بدست گرفتند. علامه عثمانی که از شیوخ حدیث و محدثین بزرگ بشمار می آید دارای خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی بود. بر اساس گفته مولانا اسلم شیخوپوری ایشان حامل حکمت علامه محمد قاسم نانوتوی، فقاهت علامه رشید احمد گنگوهی و بصیرت و تدبیر شیخ الهند مولانا محمود الحسن دیوبندی بود (3) علامه عثمانی در تفسیر، حدیث، فقه، اصول، علم کلام و فنون مختلف معقول و منقول ید طولایی داشت. خداوند به ایشان ملکه و استعداد تحریر و تقریر عنایت فرموده بود، ایشان با اتکاء به خداوند عزوجل به منظور ادای این فرض کفایه امت، آغاز به نگارش شرح مبسوط و مفصلی بنام «فتح الملهم بر صحیح مسلم» فرمودند. درآغاز فتح الملهم ضوابط و اصول علم حدیث، شرایط بخاری و مسلم، طبقات کتب حدیث و بحث تفصیلی بر تراجم و شروح صحیح مسلم نوشتند.
با توجه به اینکه علامه عثمانی- رحمه الله- در علم کلام و معقولات مهارت و تبحر خاصی داشتند در فتح الملهم بسوی اسرار حدیث توجه ویژه ای صرف نمودند اما این شرح تکمیل نشده بود که داعی اجل فرا رسید و در سال 1369 هـ علامه عثمانی- رحمه الله- دارفانی را وداع گفت.
بعد از ارتحال ایشان علمای بزرگوار بویژه علمای پاکستان و هندوستان تمنای تکمیل فتح الملهم را توسط عالمی متبحر و مسلط داشتند. یکی ازعلمایی که بیش ازدیگران فکرمند و بر نوشتن این تکمیل اهتمام نشان دادند بانی دارالعلوم کراچی حضرت علامه مفتی محمد شفیع دیوبندی بود. ایشان ضمن اینکه تمنا داشتند فتح الملهم توسط خود ایشان تکمیل گردد بر مصروفیات و ضیق وقت تاسف و حسرت می خوردند لذا برای تکمیل آن به فرزند ارجمند خویش یعنی علامه مفتی محمد تقی- حفظه الله- دستور دادند شرح مسلم را به تکمیل برساند و علامه عثمانی- حفظه الله- به دستور مرشد و پدر بزرگوارش جامه عمل پوشید و با استعانت الله عزوجل این دستور و حکم را تکمیل فرمودند، درابتدای کار آنچه می نوشتند به خدمت والد و استاد بزرگوار و شفیق عرضه می فرمودند و بقول خود ایشان این ایام بهترین و زیباترین ایام زندگی ایشان بود. ایشان می فرماید: «فوالله کانت تلک الساعات من أحلی أیام حیاتی، أعیشها فی ظلال و أرفه من حنان والد مشفق کریم وعطف أستاذ رؤوف و داعیة مرشد کامل اقضی نهاری فی جو عبق من نفخات الکتب العلمیة أجنتی ثمرات العلم من هنا و هناک و أمسی لیلی فی کنف حضرت الوالد- رحمه الله- یغمدنی بانظاره الملیة حبا و حنانا و یفیض علی من معارفة الفواحة و یمدنی بادعیة التی لاأحمل متاعا أغلی منها و لاأحلی» به هر حال در طول 18سال این زحمت و رنج طافت فرسا نتیجه داد و علامه عثمانی تکمله فتح الملهم را با چنان ویژگی هایی به اتمام رسانید که آن خصائص را صرفاً با مطالعه و بررسی کامل فتح الملهم می توان حاصل کرد، ایشان ضمن اینکه تکمله را با روش علمی خالص نوشتند بر مسایل جدید نیز توجه ویژه ای عنایت فرمودند منجمله خصوصیات این کتاب انکسار و احتیاط در طرح مسایل و رأی خود نویسنده، ذکر اقوال مفتی به، تردید و تعقیب نظریات باطله،ارائه مطالب به تعبیرات و زبان آسان و سهل، ترتیب و تنقیح مقالات مستقل بر موضوعات متعدد و ابواب مختلفی دارند.
مولانا اسلم شیخوپوری- حفظه الله- که از نویسندگان چیره دست و معروف پاکستان است احساسات خویش را در رابطه با تکمله فتح الملهم چنین اظهار می دارد: «زمانیکه ناصرالحدیث امام شافعی- رحمه الله- اثر خویش بنام"الرساله" را بر اصول فقه نوشت امام جرح و تعدیل عبدالرحمن بن مهدی آن را مطالعه و پس از مطالعه اظهار داشتند:« ما ظننت أن الله خلق مثل هذا الرجل»؛ گمان نمی کنم خداوند متعال مانند این شخص را آفریده باشد. لذا علامه اسلم شیخوپوری می فرماید:« اگر امروز امام عبدالرحمن بن مهدی حیات داشت و تکمله فتح الملهم را مطالعه می کرد قطعا این جمله را در ارتباط باعلامه تقی عثمانی- حفظه الله- تکرار می فرمود» (4)
اعلاء السنن
از دیرباز یکی از اتهامات بی اساس و غیر واقعی را که بعضی از متعصبین و افراد ناآگاه بر مذهب و مسلک امام اعظم ابوحنیفه وارد می کردند این بود که مذهب حنفی با احادیث موید نیست و در این مذهب قیاس و رأی بر حدیث ترجیح دارد، از طرفی دیگر از جمله شعارهای عملی دارالعلوم دیوبند تصلب بر مذهب حنفی بود، لذا برای جلوگیری از این نوع انتقادات مغرضانه علامه اشرفعلی تهانوی که از اساتید برجسته دارالعلوم دیوبند می باشد به فکر ترتیب و تهیه کتابی در علم حدیث که مشتمل بر آثار، روایات و احادیث مؤیّد مسلک و مسایل احناف بودند ایشان به شاگردان خویش دستور دادند که این خدمت عظیم را انجام دهند. شاگردان مختلفی قلم به دست گرفتند و هر یک از آنها آثار ارزشمندی تهیه و ترتیب دادند اما از میان همه آنها علامه ظفراحمد عثمانی متوفی 1394هـ بیشتر درخشید و با جمع و ترتیب احادیث گهربار رسول الله- صلی الله علیه وسلم- و تالیف آن مجموعه در بیست و یک جلد بنام "إعلاء السنن" خدمت بسیار بزرگی برای اسلام و مسلمین و احادیث نبوی انجام داد- این کتاب جامع ترین کتاب برای ادلّه مذهب حنفی بشمار می آید و در نوع خودش بی نظیر است.
از دیرباز یکی از اتهامات بی اساس و غیر واقعی را که بعضی از متعصبین و افراد ناآگاه بر مذهب و مسلک امام اعظم ابوحنیفه وارد می کردند این بود که مذهب حنفی با احادیث موید نیست و در این مذهب قیاس و رأی بر حدیث ترجیح دارد، از طرفی دیگر از جمله شعارهای عملی دارالعلوم دیوبند تصلب بر مذهب حنفی بود، لذا برای جلوگیری از این نوع انتقادات مغرضانه علامه اشرفعلی تهانوی که از اساتید برجسته دارالعلوم دیوبند می باشد به فکر ترتیب و تهیه کتابی در علم حدیث که مشتمل بر آثار، روایات و احادیث مؤیّد مسلک و مسایل احناف بودند ایشان به شاگردان خویش دستور دادند که این خدمت عظیم را انجام دهند. شاگردان مختلفی قلم به دست گرفتند و هر یک از آنها آثار ارزشمندی تهیه و ترتیب دادند اما از میان همه آنها علامه ظفراحمد عثمانی متوفی 1394هـ بیشتر درخشید و با جمع و ترتیب احادیث گهربار رسول الله- صلی الله علیه وسلم- و تالیف آن مجموعه در بیست و یک جلد بنام "إعلاء السنن" خدمت بسیار بزرگی برای اسلام و مسلمین و احادیث نبوی انجام داد- این کتاب جامع ترین کتاب برای ادلّه مذهب حنفی بشمار می آید و در نوع خودش بی نظیر است.
آثار علما و محدثین دیوبند
علاوه از کتب حدیث و شروحات گذشته، شروحات و تعلیقات بیشماری بر کتب حدیث بویژه بر صحاح سته توسط محدثین عظام دارالعلوم دیوبند نوشته شده که درقسمت پایانی این مقاله به معرفی بعضی از آنان در حد ذکر نام اشاره می گردد:
الف- «فیض الباری علی صحیح البخاری»: که از افادات علامة العصرمولانا انورشاه کشمیری می باشد که توسط شاگرد ارشدشان علامه بدرعالم میرتهی جمع آوری و ترتیب داده شد.
ب-«التعلیق المحمود علی سنن ابی داود»: تعلیقی است بر سنن ابی داود که توسط محدث توانا مولانا فخرالحسن گنگوهی نوشته شد و این تعلیق کاملاً علمی و مشهور است.
ج-«حاشیه بر سنن ابن ماجه»: که این اثر نیز از مولانا فخرالحسن گنگوهی می باشد، دراین حاشیه ایشان بر شرح علامه سیوطی و شرح مولانا شیخ عبدالغنی بن ابی سعید مجددی دهلوی بر ابن ماجه اضافاتی نوشتند.
د-«العرف الشذی علی سنن الترمذی»: از افادات علامه انورشاه کشمیری که توسط شاگردان ایشان جمع آوری گردید.
د-«معارف السنن»: شرح نسبتاً مبسوطی است بر سنن ترمذی که توسط شاگر نجیب و رشید علامه کشمیری یعنی علامه محمد یوسف بنوری تهیه و ترتیب یافت.
هـ-«تعلیق مولانا محمد زکریا بر سنن نسائی»: که از افادات مشایخ و اساتذه ایشان یعنی علامه رشید احمد گنگوهی، مولانا خلیل احمد سهارنپوری و مولانا محمد یحیی می باشد و این تعلیق مشتمل بر حل مقامات مشکل نسائی و بحث محققانه بر قول نسائی «هذا منکر»و «هذا صواب» هست.
و-«أمانی الأخبار شرح معانی الآثار»: این شرح، اثر امام الدعوة مولانا محمد یوسف کاندهلوی می باشد. اما مع الأسف این شرح نیز کامل نشد که مولانا محمد یوسف به لقاء الله شتافت. البته چهار جلد آن چاپ و در دسترس می باشد.
به هر حال خدمات علمای دارالعلوم دیوبند در بخش حدیث بسیار فراتر از آنند که در این مختصر بگنجند اما آنچه که در پایان این مقاله قابل ذکر است اینکه؛ احادیث نبوی و علوم آن با طبیعت، مزاج و گوشت وخون علمای دیوبند آمیخته شده بود. این پیکران علوم قرآن و سنت، حاملین این علم شریف و مسببین علم الحدیث درشبه قاره هند و آسیا بودند. رحمة الله علیهم رحمة واسعة وافرة کاملة.
علاوه از کتب حدیث و شروحات گذشته، شروحات و تعلیقات بیشماری بر کتب حدیث بویژه بر صحاح سته توسط محدثین عظام دارالعلوم دیوبند نوشته شده که درقسمت پایانی این مقاله به معرفی بعضی از آنان در حد ذکر نام اشاره می گردد:
الف- «فیض الباری علی صحیح البخاری»: که از افادات علامة العصرمولانا انورشاه کشمیری می باشد که توسط شاگرد ارشدشان علامه بدرعالم میرتهی جمع آوری و ترتیب داده شد.
ب-«التعلیق المحمود علی سنن ابی داود»: تعلیقی است بر سنن ابی داود که توسط محدث توانا مولانا فخرالحسن گنگوهی نوشته شد و این تعلیق کاملاً علمی و مشهور است.
ج-«حاشیه بر سنن ابن ماجه»: که این اثر نیز از مولانا فخرالحسن گنگوهی می باشد، دراین حاشیه ایشان بر شرح علامه سیوطی و شرح مولانا شیخ عبدالغنی بن ابی سعید مجددی دهلوی بر ابن ماجه اضافاتی نوشتند.
د-«العرف الشذی علی سنن الترمذی»: از افادات علامه انورشاه کشمیری که توسط شاگردان ایشان جمع آوری گردید.
د-«معارف السنن»: شرح نسبتاً مبسوطی است بر سنن ترمذی که توسط شاگر نجیب و رشید علامه کشمیری یعنی علامه محمد یوسف بنوری تهیه و ترتیب یافت.
هـ-«تعلیق مولانا محمد زکریا بر سنن نسائی»: که از افادات مشایخ و اساتذه ایشان یعنی علامه رشید احمد گنگوهی، مولانا خلیل احمد سهارنپوری و مولانا محمد یحیی می باشد و این تعلیق مشتمل بر حل مقامات مشکل نسائی و بحث محققانه بر قول نسائی «هذا منکر»و «هذا صواب» هست.
و-«أمانی الأخبار شرح معانی الآثار»: این شرح، اثر امام الدعوة مولانا محمد یوسف کاندهلوی می باشد. اما مع الأسف این شرح نیز کامل نشد که مولانا محمد یوسف به لقاء الله شتافت. البته چهار جلد آن چاپ و در دسترس می باشد.
به هر حال خدمات علمای دارالعلوم دیوبند در بخش حدیث بسیار فراتر از آنند که در این مختصر بگنجند اما آنچه که در پایان این مقاله قابل ذکر است اینکه؛ احادیث نبوی و علوم آن با طبیعت، مزاج و گوشت وخون علمای دیوبند آمیخته شده بود. این پیکران علوم قرآن و سنت، حاملین این علم شریف و مسببین علم الحدیث درشبه قاره هند و آسیا بودند. رحمة الله علیهم رحمة واسعة وافرة کاملة.
نوشته: مولانا عبدالغنی بدری
استاد دارالعلوم زاهدان
معرفی منافقین
یکی از برنامه های دشمنان اسلام بدنام کردن دین و مذهب و رهبران مذهبی است تا مسلمانان از دین و مذهب و رهبران مذهبی خویش متنفر شده، نسبت به آنها بدبین باشند تا در نتیجه بی دین و لامذهب شوند. این برنامه از امروز نیست بلکه در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و سلم رئیس منافقان عبدالله بن ابی این سیاست را بنیانگذاری کرد.
عبدالله بن ابی منافق چه کار کرد؟
عبدالله بن ابی منافق منتظر فرصتی بود که دامن پیامبر صلی الله علیه و سلم را لکه دار کند تا اعتماد مسلمانان از بین برود و بد ظن شده اتّباع وی را ترک کنند. تا اینکه با تهمت زدن حضرت عایشه صدیقه رضی الله عنها دشمنی خویش را با پیامبر و قرآن آشکار نمود، خداوند درسوره نور برائت و پاکی همسر پاک آنحضرت صلی الله علیه وسلم حضرت عایشه رضی الله عنها را از این تهمت که منافقین جهت لکه دار نمودن عزّت و آبروی پیامبر (ص) از جانب خود ساخته بودند اعلان فرمودند.
امروز نیز انگلیس که دشمن قسم خورده اسلام و مسلمین است با درست نمودن فرقه ها و نظریات مختلف و تحریک نمودن آنها بر علیه یکدیگر و تکفیر و توهین علمآء و داعیان دین می خواهد که امت را به گمراهی بکشاند و از دین دور نماید تا به اهداف ننگین خود برسد، لیکن دشمن می تواند فقط افراد ساده لوح را فریب دهد، همچنانکه از میان صحابه فقط دو سه نفر ساده لوح از تبلیغات سوء عبدالله بن ابی منافق فریب خوردند که بعد از آشکار شدن حق توبه کردند.
امروز نیز به اسم قرآن و سنت بسیاری از جوانان فریب خورده، علمای ربانی که عمرشان را در راه تدریس و تبلیغ قرآن و سنت و اصلاح امت صرف نمودند اند بی باکانه علمای زنده و مرده را تکفیر می کنند. در حالی که از حضرت عایشه رضی الله عنها روایت است که پیغمبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: « لَا تَسُبُّوا الْأَمْوَاتَ فَإِنَّهُمْ قَدْ أَفْضَوْا إِلَى مَا قَدَّمُوا» (صحيح البخاري – (5 / 196) بَاب مَا يُنْهَى مِنْ سَبِّ الْأَمْوَاتِ) مردگان را بد و بیراه نگوئید زیرا ایشان به آنچه پیش فرستاده اند رسیده اند. اگر شخصی مطلبی را نوشته است که به نظر ما اشتباه است و تحقیق ما بر خلاف آن است کافی است ما نظر و تحقیق وی را رد کنیم و آنچه به نظر ما حق است آن را بیان کنیم . اما اینکه بر اشخاص به راحتی فتوای کفر و زندقه را بدهیم جز پیاده نمودن نقشه ی شوم دشمنان دین و علماء چیزی دیگر نیست، زیرا که این عمل بر خلاف حدیث صحیح و صریح پیغمبر صالی الله علیه و سلم می باشد و اگر واقعا این فریب خوردگان تابع و پیرو سنت اند پس باید در عمل نشان دهند و دررفتار و کردار خویش مطابق با سنت باشند.
حکم تکفیر نمودن مسلمان
«عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِأَخِيهِ يَا كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهِ أَحَدُهُمَا» از ابوهریرة رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: وقتی که شخصی به برادر مسلمانش گفت: ای کافر یقینا یکی از آن دو با کفر بر می گردد. (صحيح البخاري – (19 / 58)، (بَاب مَنْ كَفَّرَ أَخَاهُ بِغَيْرِ تَأْوِيلٍ فَهُوَ كَمَا قَالَ).
قال ابن دقيق العيد : هذا وعيد عظيم لمن كفَّر أحدًا من المسلمين وليس كذلك ، وهي ورطة عظيمة وقع فيها خلق كثير من المتكلمين ، ومن المنسوبين إلى السنَّة ، وأهل الحديث ، لما اختلفوا في العقائد فغلظوا على مخالفيهم . وحكموا بكفرهم ، والحق أنه لا يكفر أحد من أهل القبلة إلا بإنكار متواتر من الشريعة عن صاحبها ، فإنه حينئذ يكون مكذبًا للشرع . انتهى . (تطريز رياض الصالحين – (2 / 429)
ابن دقیق العید می فرماید: این وعید بزرگی است برای کسی که یکی از مسلمانان را تکفیر کند در حالی که اینطور نباشد، و هلاکت و نابودی بزرگی است که بسیاری از متکلمین و از کسانی که به سنت و اهل حدیث منسوب هستند، در آن گرفتار هستند، زمانیکه در عقاید باهم اختلاف نمودند بر مخالفین خود با شدت برخورد کردند. و همدیگر را تکفیر نمودند، در حالی که حق اینست که هیچ کس از اهل قبله تکفیر کرده نمی شود مگر در صورتی که یکی از احکام متواتر را از صاحب شریعت انکار کند چون در این صورت تکذیب کننده ی شریعت به حساب می آید .
حکم لعنت نمودن:
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: «مَنْ لَعَنَ شَيْئًا لَيْسَ لَهُ بِأَهْلٍ رَجَعَتْ اللَّعْنَةُ عَلَيْهِ» هر کس چیزی را لعنت کند که اهل لعنت نیست، لعنت بر خودش برمی گردد. (سنن أبي داود – (13 / 62)، (سنن الترمذي – (7 / 247) (المعجم الكبير للطبراني – (10 / 305) شعب الإيمان للبيهقي – (11 / 227) معرفة الصحابة لأبي نعيم الأصبهاني – (3 / 308). حديث ابن عباس : أخرجه أبو داود (4/278 ، رقم 4908) ، والترمذى (4/350 ، رقم 1978) وقال : حسن غريب . وأبو الشيخ فى العظمة (4/1315 ، رقم 81317) ، والبيهقى فى شعب الإيمان (4/316 ، رقم 5235) ، والضياء (10/28 ، رقم 18) . (جمع الجوامع أو الجامع الكبير للسيوطي – (1 / 18557)
وای بر کسانی که هنوز از حدیث ادب را یاد نگرفته اند و ادعای اجتهاد دارند گویا قرآن و حدیث به آنها بی ادبی و تکفیر مسلمانان را تعلیم می دهد.
آیا پیغمبر صلی الله علیه و سلم مسلمانی را تکفیر کرده است، آیا همه مجبوراند مطابق با فهم شما فریب خوردگان عمل کنند تا از زخم زبان شما بی ادبان نجات بیابند.
جوانان عزیز تکفیر کار بسیار خطرناکی است که زیان آن به خود شخص میرسد، و این کار پیامبر و صحابه و سلف صالح نبوده است . و این یک حربه است که امروزه دشمنان دین آن را وسیله و ابزاری برای جدائی مردم از رهبران دینی و مذهبی که علمآء می باشند قرار داده اند، مواظب ایمانتان باشید که آن را به اسم دین و توحید از شما نگیرند.
(نویسنده: مولانا عبدالصمد غیاثی)
زندگی نامه عالم ربانی و مصلح بزرگ بلوچستانمولانا عبدالعزیز ساداتی(رحمة الله علیه) بنیا ن گزار اولین حوزه علمیه در بلوچستان-حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان سراوان
نام مقاله : زندگینامه مولانا عبدالعزیز ساداتی
نوع پرونده: WORD
حجم پرونده: ۳۷۲kB
منبع : سنت دانلود
لینک دانلود
آثار مخرّب کانالهاي ماهواره ای
امروزه اکثر هنرپيشه‌ها و بازيگران تلويزيون وخوانندگان خصوصاً غربيها به هيچ دين ومذهبي پايبند نيستند و به هيچ کدام از اديان آسماني ايمان ندارند و در برنامه‌هايشان کلمات مسخره‌آميز وشکّ برانداز به اديان و مذاهب الهي نسبت ميدهند. اكثر اين برنامه‌ها از طريق کانالهاي يهودي و نصراني پخش ميشود.
مقاله ای درباره زندگی امام اعظم امام ابوحنیفه(رحمه الله)
مشخصات امام ابوحنيفة
نام ايشان نعمان كنيه او ابوحنيفه و لقب او امام اعظم است بايد دانست كه امام ابوحنيفه بچه اي بنام حنيفه نداشت بلكه اين كنيه اش وصفي است.ابوحنيفه:يعني ((أبوملة الحنيفه)) چون خداوند متعال در قرآن مجيد دين ابراهيمي را به دين حنيف ياد مي فرمايد. چنانكه مردم را مخاطب قرار داده ومي فرمايد: فاتبعوا ملة ابراهيم حنيفاً وي برخود اين كنيه را انتخاب نمودند . سوره آل عمران آيه 10
ادامه مطلب....
«ردشبهاتی پیرامون ازدواج پیامبر(صلعم)باام المؤمنین عایشه صدیقه(رض)»
ام‌المؤمنین عایشه-رضی الله عنها- در شهر مکه به سال چهارم بعثت دیده به جهان گشود و در سن ۷ سالگی پیامبر اسلام-صلی الله علیه وسلم- ایشان را به نکاح خود درآورده و در
مدینه در ماه شوال سال دوم هجری و در سن ۹سالگی زندگی زناشویی را با ام‌المؤمنین شروع فرمودند.
ام‌المؤمنین-رضی الله عنها- نامشان (عایشه دختر ابی‌بکر پسر ابی‌قحافه تیمیه) دختر اولین صحابی و جانشین و محبوب‌ترین یار پیامبر (ابوبکر صدیق-رضی الله عنه-) می‌باشد و مادرشان «ام رمان» دختر عامر نام دارند.
پیامبر-صلی الله علیه وسلم- با درخواست و آرزوی خودشان ام‌المؤمنین را انتخاب نکرداند، بلکه چندین مرتبه تصویر عایشه-رضی الله عنها- را در خواب به ایشان نشان داده‌اند که در آینده همسر پیامبر-صلی الله علیه وسلم- خواهد شد.
در این مورد پیامبر-صلی الله علیه وسلم- می‌فرماید: دوبار در خواب تو را به من نشان دادند که در دو لایه از ابریشم پیچیده شده بودید، ملائکه‌ای که تو را به من نشان می‌داد، می‌گفت: این همسر شماست، هنگامی که ابریشم را باز کرده تو را می‌دیدم می‌گفتم: اگر از طرف خدا باشد این کار انجام می‌گیرد. [صحیح بخاری، ج۳، ص۱۴۱۵، حدیث: ۳۶۸۲؛ صحیح مسلم، ج۷، ص۱۳۴، حدیث: ۶۴۳۶]
هر چند ام‌المؤمنین از پیامبر-صلی الله علیه وسلم- فرزندی نداشته اما...ادامه مطلب
«ﺷﯿﺦ ﺍﻟﺤﺪﯾﺚﻭﺍﻟﺘﻔﺴﯿﺮ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺮ ﺳﺮﺑﺎﺯﯼ(رح)»
ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﺭﻑ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ 1355
ﻫﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ ﺩﺭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺷﺒﻬﺎﯼ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﺫﯼ ﺍﻟﺤﺠﻪ
ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﺍﻧﺰﺍﺀ ﻗﺮﯾﻪ ﺍﯼ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯼ
ﺳﺮﺑﺎﺯ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ ﻃﻔﻠﯽ ﺍﺯ ﭘﺪﺭ ﻭ ﻣﺎﺩﺭﯼ ﭘﺎﮎ ﺍﺯ
ﺳﻼﻟﻪ ﯼ ﻣﻘﺪﺱ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ) ﺹ ( ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ
ﻣﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ . ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺮﭼﻮﻥ ﺍﻭﻟﯿﻦ ﭘﺴﺮ ﭘﺪﺭ ﻭ
ﻣﺎﺩﺭ ﺍﺳﺖ ، ﺗﻮﻟﺪﺵ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺮّﺕ ﻭ ﺷﺎﺩﯼ ﻭﺻﻒ
ﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﺮ ﮐﺪﺍﻡ ﺩﺭ ﭘﻬﻦ ﺩﺷﺖ
ﺁﺭﺯﻭﻫﺎﯾﺸﺎﻥ ، ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺍﯼ ﺯﯾﺒﺎ ﻭ ﻣﺒﺎﺭﮎ ﺑﺮﺍﯼ ﻭﯼ
ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺩﺍﺭﺍ ﺑﻮﺩﻥ ﻃﺒﻊ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﻪ ،
ﻣﺮﺩﯼ ﺑﺰﺭﮒ ﻭ ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﺭﺳﺪ . ﺩﺭ ﻫﻤﯿﻦ
ﺳﻨﯿﻦ ﻋﺸﻖ ﻣﻔﺮﻃﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﺯ ، ﺭﻭﺯﻩ ، ﺫﮐﺮ ﻭ
ﺧﻮﺍﻧﺪﻥ ﺩﺭﻭﺩ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ . ﺑﻪ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻋﺎﺭﻓﺎﻧﻪ ﻭ
ﻧﻌﺖ ﺁﻣﯿﺰ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ
ﺯﯾﺎﺩﯼ ﺭﺍ ﺍﺯ » ﺩﯾﻮﺍﻥ ﺣﺎﻓﻆ« ﺍﺯ ﺑﺮ ﺩﺍﺭﺩ . ﺳﻠﺴﻠﻪ
ﻧﺴﺐ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ
ﺧﻮﺩ ﻧﻮﺷﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻤﺮ ﺍﺑﻦ ﻣﻼ ﺍﺣﻤﺪ ﺑﻦ
ﻣﻼ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻼﻋﺒﺪﺍﻟﺠﻠﯿﻞ ﺑﻦ ﻣﻼﮐﻤﺎﻝ
ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﻓﯿﺮﻭﺯ ﺍﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ
ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﻓﺨﺮ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ
ﺷﯿﺦ ﺍﻭﯾﺲ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺑﻼﻝ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ
ﺷﻬﺪﺍﺩ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﻣﯿﺮ ﺷﯿﺮ ﺍﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ
ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺳﻨﺠﺮ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺍﮐﺮﻡ ﺑﻦ
ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﺑﺮﻫﺎﻥ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﺑﻦ ﺳﯿﺪ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ
ﺳﯿﺪﻧﺎ ﻭ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻭ ﺍﻭﻻﺩﻧﺎ ﺍﻟﺸﯿﺦ ﺍﻻﻋﻈﻢ ﻭ ﻗﻄﺐ
ﺍﻻﻓﺨﻢ ﻭ ﻗﻄﺐ ﺍﻟﺠﻦ ﻭﺍﻻﻧﺲ ﺟﻨﺎﺏ ﺷﯿﺦ
ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺟﯿﻼﻧﯽ ﺑﻦ ﺷﯿﺦ ﺍﺑﯽ ﺻﺎﻟﺦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ
ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺍﻟﺠﯿﻠﯽ ﺑﻦ ﺷﯿﺦ ﯾﺤﯿﯽ ﺍﻟﺰﺍﻫﺪ ﺑﻦ
ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﺑﻦ ﺷﯿﺦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ
ﺷﯿﺦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺍﻟﻤﺤﺾ ﺑﻦ ﺷﯿﺦ
ﺣﺴﻦ ﺍﻟﻤﺜﻨﯽ ﺑﻦ ﺳﯿﺪﻧﺎ ﺍﻟﺤﺴﻦ ﺍﻟﺴﺒﻂ ﺑﻦ ﺳﯿﺪﻧﺎ ﻭ
ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺍﺳﺪﺍﻟﻠﻪ ﺍﻟﺜﺎﻗﺐ ﻟﯿﺚ ﺑﻨﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﺣﻀﺮﺕ
ﺍﻟﻤﺮﺗﻀﯽ ﺍﻣﯿﺮ ﺍﻟﻤﻮﻣﻨﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺍﺑﯽ
ﻃﺎﻟﺐ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻢ ﺍﺟﻤﻌﯿﻦ ﻭ ﺍﺑﻦ ﺳﯿﺪﺓ ﻧﺴﺎﺀ
ﺍﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﻭ ﺳﯿﺪﻩ ﻧﺴﺎﺀ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺠﻨﺔ ﺑﺘﻮﻝ ﺣﻀﺮﺕ
ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺍﻟﺰﻫﺮﺍﺀ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﺎ ﺑﻨﺖ ﺳﯿﺪ ﺍﻟﮑﺎﺋﻨﺎﺕ
ﻓﺨﺮ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﯿﻤﺎً
ﮐﺜﯿﺮﺍًﮐﺜﯿﺮﺍً ﺍﻟﯽ ﯾﻮﻡ ﺍﻟﺪﯾﻦ . ﺩﺭ 7 ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ
ﻣﻮﻟﻮﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻞ ﻣﻼﺯﻫﯽ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺑﻪ ﺩﯾﻮ ﺑﻨﺪﯼ
ﺭﻓﺖ.و....ادامه مطلب
درباره ما
kh.sepahi [email protected]
اطلاعات کاربری
مجموعه ۲۰ سخنرانی صوتی از شیخ محمد صالح پردل
المنتخب | مرجعی آسان برای نام نوزادان
سخنرانی مولانا بهزاد فقهی – دیدار سراسری دانشجویان اهل سنت
کتاب “اسباب نزول قرآن” از علامه سیوطی
کتاب اندروید «المقراض لدفع الاعتراض»
تفسیر جلالین
زندگی نامه امام ابو حنیفه نعمان بن ثابت رحمه الله
حیات صحابه – جلد اول
سریال فارسی عمر فاروق
مختصری اززندگی نامه حكيم امت اسلامی علامه اشرفعلي تهانوي رحمه الله
«چند وصیّت برای خواهران محترم»
تلاوت زیبا ازاستادمحمودعلی البنا
کتاب «صهرین»
دانلود رساله«ربط وخلاصه 114سوره قرآن مجيد»
زندگينامه امام بخاري ( رحمه الله) پیوندهای روزانه
آمار سایت